QUẦN THỂ DU LỊCH CHÙA TIÊN - ĐỘNG PHÚ LÃO

Chùa Tiên và hệ thống hang động Phú Lão là một quần thể di tích thuộc xã Phú Nghĩa, huyện Lạc Thủy, nằm cách Hà Nội khoảng 140km, cách trung tâm thành phố Hòa Bình 80km, nằm ở sườn núi phía Tây dãy núi Hương Tích, cách thắng cảnh Hương Sơn 5km. Đây được xem là khu vực giao thoa giữa hai miền văn hoá Kinh - Mường, là địa bàn cư trú của người nguyên thuỷ xưa mang đậm dấu ấn của nền “Văn Hoá Hoà Bình”.

Chùa Tiên tọa lạc dưới chân núi Tung Sê trên một khu đất khá bằng phẳng có mặt tiền quay về hướng Đông Bắc. Theo truyền thuyết, chùa Tiên được xây dựng từ rất xa xưa theo lối kiến trúc nhà sàn với nguyên vật liệu là tranh, tre, nứa lá. Trải qua năm tháng, ngôi chùa đã bị xuống cấp. Năm 1998, bằng nguồn vốn trùng tu tôn tạo di tích của Bộ Văn hoá - Thông tin và sự đóng góp của chính quyền và nhân dân trong xã, ngôi chùa đã được trùng tu tôn tạo khang trang như ngày nay.

Theo các sắc phong hiện còn được lưu giữ tại di tích do các triều vua phong tặng:

Tự Đức thứ 6 (1853),

Tự Đức thứ 33 (1880),

Đồng Khánh thứ 2 (1887),

Duy Tân thứ 3 (1909),

Khải Định thứ 9 (1924)

sắc chỉ cho xã Nhượng Lão (nay là xã Phú Nghĩa) thì các vị thần được thờ tại cụm di tích là Tam vị Tản viên và Tứ vị Thánh Nương. Các vị này đều được phong là Thượng đẳng thần.

Chùa Tiên - động Phú Lão là một quần thể gồm nhiều động nhỏ liên hoàn với nhau như động Tiên, đền Mẫu, Tam Tòa, đình Trung, đền Trình... Mỗi điểm đều chứa đựng những giá trị văn hóa vật chất và tâm linh đặc sắc. Các nhà nghiên cứu khảo cổ học đã khám phá ra một khối trầm tích màu vàng, lòng động còn nhiều khối nhũ thạch, tạo hình kỳ thú. Trên trần động còn bảo tồn nhiều hàm răng, xương sống, răng nanh và cả bộ xương của loài động vật gặm nhấm cổ đã hoá thạch. Mặt động được tạo bằng lớp đá Granit óng ánh như ngọc.

Các nhà khoa học đã xác định di chỉ cổ sinh tìm thấy ở Phú Nghĩa cách nay chừng trên 10 vạn năm. Với di chỉ cổ sinh này đã làm tăng thêm sự hứng khởi của du khách về tham quan khu thắng cảnh.

Hệ thống hang động được chia thành khu vực Lão Nội, Lão Ngoại với nhiều trầm tích còn nguyên bản, muôn hình vạn dạng: bầu sữa mẹ, bọc trăm trứng, quả phật thủ đá, rồng đá...

Điểm dừng chân đầu tiên tại khu di tích là đền Trình - thờ Tam vị Đức ông - những người có công khai phá ra vùng đất này. Qua đền Trình theo dãy núi phía Tây gần 1km là đến đền Mẫu - thờ Mẫu tổ Âu Cơ. Ngôi đền được dựng bên sườn núi, ở độ cao chừng 20m so với chân núi, lưng tựa vào núi và mặt hướng ra lòng thung, dưới chân là dòng suối Khốm róc rách uốn lượn.

Từ đền Mẫu, ngược lên phía Bắc theo trục đường chính thẳng giữa lòng thung là chùa Tiên. Phía sau chùa Tiên ngay trong dãy núi Tung Sê là danh thắng động Tiên với nhiều điều kỳ thú. Cách chùa Tiên khoảng 500m về phía Tây Bắc là đình Trung tọa lạc trên một khu đất khá bằng phẳng, mặt hướng về phía Nam. Xưa đình làm bằng gỗ, lợp gianh, qua nhiều lần tu sửa, đặc biệt là vào năm 1995, bằng nguồn vốn chống xuống cấp của Bộ Văn hoá - Thông tin và sự quyên góp của nhân dân, ngôi đình đã được tu sửa khang trang như hiện nay. Sau khi dâng hương lên ban thờ Đức Vua và Đức Thánh ông, du khách sẽ được thăm quan giếng nước cổ hình bán nguyệt với làn nước trong xanh in bóng mây trời.

Ngoài ra, trong quần thể di tích còn có suối Giải Oan – nơi trút bỏ những nặng nề, ưu phiền; động Mẫu Long nơi có Suối vàng lung linh, Suối bạc lấp lánh; thăm động Cô Chín và động Ông Hoàng Bảy gắn liền với các truyền thuyết; ngắm nhìn toàn cảnh vùng đất Lạc Thủy với vẻ đẹp của bức tranh thủy mặc từ cửa động Tam Tòa. Đặc biệt vượt qua quèn là có thể tới thung lũng tình yêu - nơi sương, gió, nắng ngọt ngào như vị ngọt nhân tình.

Lễ hội chùa Tiên thường xuyên được tổ chức tại khu di tích chùa Tiên vào ngày mùng 4 tháng Giêng âm lịch hàng năm. Lễ hội tập trung tại các điểm chính như: đền Mẫu, đền Trình, đình Trung, chùa Tiên, động Tam Tòa. Trong phần lễ, các đám rước linh đình, lễ tế trang nghiêm được tổ chức để tạ ơn các vị thần có công với nước với dân, cầu mong một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu... Đây là nơi tập trung nhiều những giá trị văn hóa truyền thống nên khi đến với lễ hội du khách sẽ được thưởng thức lễ rước kiệu trang trọng, bày tỏ lòng thành kính của mình, thỏa mãn nhu cầu tìm hiểu văn hóa tâm linh và cùng tham gia phần hội với nhiều trò chơi dân gian độc đáo, đặc sắc.

Với những giá trị lịch sử - văn hóa trên, chùa Tiên - động Phú Lão đã được Bộ Văn hóa - Thông tin cấp bằng công nhận di tích lịch sử - văn hóa ngày 30/9/1989.

Quyết định số 3527/QĐ-BVHTTDL ngày 01/11/2011 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng quần thể hang động khu vực Chùa Tiên xã Phú Nghĩa, huyện Lạc Thuỷ, tỉnh Hoà Bình là Di tích quốc gia.

Hiện đây đang là điểm tham quan du lịch và tâm linh hấp dẫn, hàng năm đón hàng trăm ngàn lượt du khách gần xa về tham quan, trẩy hội.